دانشگاه تهران بزرگترین مرکز آموزش عالی در ایران است که در سال ۱۳۱۳ خورشیدی به دستور رضا شاه
تأسیس شد. دانشگاه تهران هم اکنون دارای ۲۵ دانشکده، ۹ پردیس و ۱۱ مرکز
پژوهشی است و از استادان مجرب ایرانی در بیشتر رشتهها بهره میگیرد. برند
دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۲ در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران به
عنوان یکی از ۱۰۰ برند برتر ایران شناخته شد.[۲] در حال حاضر محمود نیلی احمدآبادی ریاست این دانشگاه را به عهده دارد.
پیشینه
مراسم گشایش مدرسه طب دانشگاه تهران در حضور
رضا شاه
ظاهراً تاریخچهٔ مدونی از روند بنیانگذاری و تأسیس دانشگاه تهران از
طرف این نهاد انتشار نیافته و در اینباره نظرهای گوناگونی از سوی اشخاص
مختلفی اظهار گردیده و گفته شده است که فکر تأسیس دانشگاه تهران در سال
۱۳۰۵ خورشیدی توسط دکتر سنک نمایندهٔ مجلس نخستین بار پدیدار شد. در نامهای به وزیر معارف دربارهٔ اقدام به تأسیس دانشگاه، محمد تدین پاسخ داد:
راجع به اونیورسیته که آن را میتوانیم دارالعلوم بگوییم کمال علاقه را
دارم و مشغول تهیه لوازم مقدمات آن هستم. نظر من این است که در یک فضای
وسیعی که شاید ۸۰ تا ۱۰۰ هزار ذرع مربع وسعت داشته باشد، بنایی ساخته شود
که شعب علوم و فنون در آنجا تأسیس گردد.[۳]
وزیر دربار وقت، عبدالحسین تیمورتاش، از طرف رضا شاه، عیسی صدیق (صدیق اعلم) را مأمور کرد تا در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به ایالات متحده آمریکا سفر کرده و پس از مطالعه در «تأسیسات علمی دنیای جدید»، طرحی برای تأسیس دانشگاه در کشور به دولت تقدیم نماید.[۴] طرح صدیق مورد قبول کفالت وزارت معارف وقت، علی اصغر حکمت، قرار گرفت و سرانجام با پیگیری ایشان، علیاصغر حکمت، محمود حسابی و دیگران، سرانجام دانشگاه تهران در هشتم خرداد ماه ۱۳۱۳ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
مهدی خزعلی هنگام بازگویی خاطرهٔ دیدارش با محمود حسابی، به نقل از وی مینویسد:
جهت تأسیس دانشگاه تهران با وساطت یکی از دوستان وقت ملاقاتی از وزیر
معارف وقت گرفتم، پس از توضیح طرح، وزیر معارف از من پرسید: «دانشگاه
بسازید که چه بشود؟» من عرض کردم: «دکتر و مهندسها که برای تحصیل به فرنگ
میروند را در مملکت خودمان تربیت کنیم.» و او پاسخ داد: «تربیت دکتر و
مهندس برای ما صد سال زود است»! متأثر از کوته فکری وزیر معارف از دفتر
وزیر خارج شدم. دوستی که آزردگی مرا دید برای تسلی خاطر گفت: من میتوانم
از رضا شاه
برایت وقت ملاقات بگیرم. وقت ملاقات با رضا شاه تعیین شد. برای او طرح
تأسیس دانشگاه تهران را شرح دادم و شاه پرسید: «که چه شود؟» عرض کردم: به
جای آن که جوانان ما به فرنگ بروند، در مملکت خودمان دکتر و مهندس آموزش
دهیم و رضا شاه بازپرسید: «که چه شود؟» و عرض کردم: «این جادهها و راهآهن
را که آلمانها میسازند، مهندسین خودمان بسازند و...» شاه
بسیار استقبال کرد و گفت: بروید طرحتان را بنویسید، به مجلس میگویم رای
بدهد! و من از همان شب شروع به نگارش طرح دانشگاه کردم. فردای آن روز از
دربار به در خانهام آمدند، تعجب کردم که با من چه کار دارند؛ دیدم یکصد
هزار تومان پول فرستادهاند که اعلیحضرت فرمودهاند کارتان را شروع کنید و
طرح تان را نیز بنویسید. این همان مبلغ خرید زمین دانشگاه تهران بود و کار
ساخت و ساز همزمان با نوشتن طرح آغاز شد.[۵]
ضیاء موحد در مصاحبهای ادعای نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران را کذب محض میداند.[۶]
کذب محض است! تاریخ دانشگاه تهران کاملاً روشن است. دکتر حسابی اصلاً آن
موقع کارهای نبوده که بخواهد دانشگاه تهران را تأسیس کند. تاریخ دانشگاه
تهران که معلوم است. شما چرا این سؤال را از من میپرسید؟
این مؤسسه با ادغام کردن دارالفنون، مدرسه علوم سیاسی، مدرسه طب،[۷] مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی،[۷] مدرسه فلاحت مظفر (اولین مدرسه کشاورزی در ایران)، مدرسه صنایع و هنر (تأسیس توسط کمال الملک)، مدرسه عالی معماری، مدرسه عالی حقوق، و چند مرکز آموزش عالی دیگر تهران دایر گشت.[۸] و در ۱۵ بهمن ماه همان سال بود که کلنگ تأسیس دانشگاه تهران توسط رضاشاه در زمینهای پردیس جلالیه تهران (در جنوب پارک لاله کنونی) به زمین زده شد و در جمعه ۲۴ اسفند رسماً دانشگاه تهران تأسیس گشت.[۹]
طرح و الگو
این دانشگاه بر اساس موسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد و حتی طراحان ساختمانهای دانشگاه تهران مهندسین فرانسوی بودند، و دروس و برنامههای هنرکده (دانشکده هنرهای زیبای فعلی) دقیقاً بر اساس الگوی مؤسسه اکول د بوزار طراحی گردید.
پردیس و بناهای این دانشگاه توسط معماران اروپایی رولاند دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، آلکساندر موزر، آندره گدارد، و محسن فروغی طراحی گردید.[۱۰]
توسعه
در اواخر دهه ۱۹۴۰ میلادی ساختار درسی و پژوهشی دانشگاه تهران رفته رفته
به سمت الگوبرداری از سیستم دانشگاههای آمریکایی شروع به حرکت نمود:[۱۱] بطور نمونه دانشکده کشاورزی این دانشگاه به کمک دانشگاه یوتا توسعه و گسترش یافت.
موقعیت دانشگاه تهران در نقشه تهران به رنگ سیاه
اما نمونههای دیگری نیز میتوان برشمرد: در سال ۱۹۵۴ مؤسسه علوم اداری دانشگاه (دانشکده مدیریت کنونی[۱۲]) به کمک دانشگاه کالیفرنیا جنوبی و به ریاست هری مارلو از این دانشگاه آغاز به ارائه مدارج دکترا نمود. در سال ۱۹۵۸ مؤسسه روزنامهنگاری دانشگاه تهران به کمک دانشگاه ویرجینیا و جیمز ولارد آغاز به کار نمود؛ و دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا بود که در سال ۱۹۶۵ رشته دکترای بیماریهای سلولی (cytopathology) را راهاندازی نمود.
دانشگاههای دیگر آمریکایی که مستقیماً ناظر فعالیتهای علمی و آکادمیک دانشگاه تهران بودند عبارتند از دانشگاه ایندیانا، دانشگاه ایلینوی در اوربانا شامپاین، دانشگاه کلرادو در بولدر، دانشگاه آلاباما، و دانشگاه ایالتی کلرادو.[۱۳]
انقلاب ۱۳۵۷ ایران
پس از دو سال تعطیلی اجباری در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ به واسطه انقلاب فرهنگی ایران
توسط جمهوری اسلامی و در سال ۱۳۶۴ دانشکدههای علوم پزشکی از دانشگاه
تهران رسماً به دستور بخشنامهٔ جدید دولت جدا و مستقل گردیدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند. .[۱۴]
نقش سیاسی
دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۲ خورشیدی.
جدا از مسایل انقلاب ۱۳۵۷ دانشگاه تهران محل پدید آمدن بزرگترین شورش دانشجویی ایران در سال پس از انقلاب در تیر ۱۳۷۸ و هم چنین در اعتراضات گسترده تودهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ بود.
در بهمن ۱۳۸۶ فرهاد رهبر که دارای مدرک دکترای اقتصاد بوده و یکی از روسای سازمان مدیریت و برنامهریزی در دولت احمدینژاد بود، به ریاست دانشگاه منصوب گشت.[۱۵]
سامانه کتابخانه دانشگاه
در سال ۱۹۷۱ ساختمان جدید کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
با طراحی عبدالعزیز فرمانفرمایان گشوده شد که امروزه حاوی ۷۰۰٬۰۰۰ جلد
کتاب و ۱۸۰۰ نشریه از سراسر جهان میباشد. هر دانشکده به طور جداگانه و
همچنین اکثر گروهها دارای کتابخانهٔ تخصصی میباشند.
سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران
دانشگاه تهران در حال حاضر، دارای ۱۳۹ نشریه تخصصی است که ۹۷ نشریه
دارای رتبه علمی - پژوهشی از دبیرخانه کمیسیون نشریات علمی کشور میباشند.
این نشریات به صورت فصلنامه و یا دوفصلنامه منتشر میشوند. ویراستاری ادبی و
صفحه آرایی مقالات و همچنین انتشار نشریات به صورت نسخههای الکترونیکی و
چاپی در انتشارات دانشگاه تهران صورت میگیرد.
جایگاه دانشگاه در رتبهبندیهای معتبر بینالمللی
سازمان مرکزی دانشگاه تهران
جداول زیر حاوی رتبهٔ دانشگاه تهران در معتبرترین رتبهبندیهای بینالمللی از سال ۲۰۰۷ میلادی هستند.[۱۶][۱۷][۱۸]
همچنین دانشگاه تهران (بدون احتساب دانشگاه علوم پزشکی) در سال ۲۰۰۹ در
رتبهبندی SCImago (که بر اساس تعداد مقالات علمی موسسات تحقیقاتی دولتی و
آموزش عالی کشورهای مختلف موجود در دیتابیس Scopus از انتشارات Elsevier
بدست آمدهاست) در رتبه ۳۰۸ جهان قرار داشت (که در تمام خاورمیانه پس از چهار دانشگاه اسرائیلی در رتبه پنجم قرار داشت).[۱۹]
براساس جدیدترین رتبهبندی دانشگاههای دنیا در ژوئیه سال ۲۰۱۱ و بر
اساس وب سنجی، دانشگاه تهران برترین دانشگاه ایران میباشد؛ دانشگاه تهران
با رتبه جهانی ۷۰۸، در شاخص اندازه صفحات وب امتیاز ۵۰۲، در شاخص قابلیت
مشاهده از سوی دیگران امتیاز ۹۶۱، در شاخص فایلهای قابل دسترسی امتیاز ۷۸۸ و
در شاخص میزان ارجاعات امتیاز ۳۸۴ را به دست آورده است. این در حالی است
که رتبه این دانشگاه در آخرین نسخهای که از رتبهبندی وبومتریک در ماه
مرداد منتشر شد، ۹۳۸ اعلام شده بود.[۲۰]
براساس نظام رتبهبندی بینالمللی دانشگاهی شانگهای، در رتبهبندی دانشگاههای جهان در سال ۲۰۱۴، دانشگاه تهران رتبه۵۶۶رابین دانشگاههای برتر جهان کسب کرد.[۲۱] در سال ۲۰۱۵ نیز در نظام رتبهبندی شانگهای این دانشگاه در رتبه ۳۰۰–۲۰۱ و در رشتههای فنی و مهندسی نیز در رتبه ۷۵–۵۱ و در بین ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفت.[۲۲]
پردیسها
ساختمان کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
دانشکدهها
افراد
رؤسا
تا سال ۱۳۲۱ دانشگاه تهران توسط وزیر فرهنگ مدیریت میشد. از آن تاریخ به بعد ریاست دانشگاه به صورت مستقل و زیر نظر وزارت فرهنگ درآمد. نام مدیران دانشگاه از ابتدا تا کنون به شرح زیر است:
دانشآموختگان
دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران
گشایش دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغربزمین مقارن
افتاده بود، این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغربزمین و علوم
جدید تبدیل کرد. از آغاز فعالیتهای آموزشی دانشگاه تهران تاکنون همواره
افراد شایسته و شخصیتهای برجسته و چهرههای پرآوازهای در آن به تحصیل
پرداختهاند.
فهرست برخی از این دانشآموختگان برجسته در زیر آمده است: